Les Nabis (de profeten) was een groep kunstenaars die nu als voorhoede van de abstracte kunst gezien worden. De schilders van Les Nabis portretteerden elkaar vaak lezend. Opgaand in het verhaal, verdwijnend in hun omgeving. De mens als achteloos object.
Ker-Xavier Roussel en Edouard Vuillard waren vrienden op het Lycée Condorcet in Parijs, ergens in de 1870s. Met verwante kunstschilders aan de Academie Julian vormden ze enkele jaren later het collectief Les Nabis, de profeten. Kenmerkend voor deze groep is de uitbundigheid in kleuren en vlakken, en het platte perspectief.
De groep viel al snel uiteen, omdat elke deelnemer voor zijn eigen ontwikkeling koos. Toch worden Les Nabis gezien als één van de voorhoedes van de abstracte kunst, omdat de aanzet tot abstractie al in een aantal werken te zien is. Dan zijn kleur, vlak en stofuitdrukking belangrijker dan een samenhangend tafereel.
Stof-expressie
Opvallend aan het werk van Vuillard en Roussel is dat ze vaak stoffen met een patroon op hun doeken verwerken. Je moet het zien om het te begrijpen. Het lijkt net alsof deze schilders elkaar naar de loef steken door bonte kleding, vloerbedekking, behang, gordijnen en andere stoffen te plooien in de omgeving. Een context die zo sterk is dat het subject er bijna in verdwijnt. Er bestaan een heleboel portretten van personen die opgaan in hun omgeving, alsof ze verdwijnen in hun bezigheid. Deze stijl wordt wel intimisme genoemd.
Zo’n portret werd onlangs aangeboden op een online veiling. Kijk maar naar het jasje. Er zat een plakstrip op de achterzijde met de naam Vuillard erop, en in de verf meent de verkoper de signatuur K. Xav te zien. Die geeft een voorzetje aan de koper. Even opzoeken op Google en je herkent de namen van onze intimisten. Maar dat voor een paar tientjes? Ik vertrouw het niet.
Het schilderij is gemaakt in the spirit van Roussel en Vuillard, maar als belangstellende leek mis ik de vaardige hand die je in de overige schilderijen en schetsen wel ziet. En zelfs als het een authentieke Ker-Xavier Roussel is, vind ik deze niet zo mooi als andere werken.
Blur
Welke andere werken? Ik heb een lijst gemaakt van voorbeelden van Les Nabis, onderin dit artikel. Maar kijk ook eens naar Les Dames van Roussel met hun prachtige jassen. De bomen en het gras zijn achtergrond. Zelfs de gezichten doen er niet toe, ze verdwijnen in een kenmerkende blur. Maar toch zie je dat de gelaten er volledig zijn. Zelfs het haar is herkenbaar als dat van een oudere dame die nog wekelijks een kleurspoeling bij de kapper gaat halen.
Of neem de moeder die haar kind voedt. Alles heeft een dessin: het behang, het kamerscherm, de stoelen, de kleedjes, de kleding. Het lijkt wel patchwork. Ook hier zijn de gelaten amper zichtbaar. Het is alsof Ker-Xavier wil laten zien dat hij in staat is alles van een patroon te voorzien en toch herkenbaar te houden. Zoals een voetballer zijn balbeheersing demonstreert.
Of Van Gogh bekend was met deze werken weet ik niet, maar kijk naar de kleding van zijn moeder en zus op het werk Herinnering aan de tuin in Etten, dan zie je een vergelijkbare stof-expressie. Van Gogh maakte het doek in 1888 toen Paul Gauguin bij hem op bezoek was.
De Lezer
De lezer is een terugkerend thema bij Les Nabis. De deelnemende kunstenaars portretteren elkaar vaak lezend. Op Le Pere zien we de vader van Ker-Xavier lezend. Dat is nou een schilderij om van dichtbij te bewonderen, want de stof-expressie komt nu eens niet tot uitdrukking in patronen. Vader draagt een pak van wol of fluweel. Opnieuw is de gelaatsuitdrukking niet van belang. Maar de houding en de hand zijn treffend geplaatst. Er zit lichaamstaal in het schilderij.
Die lichaamstaal is ook herkenbaar in een ander lezersschilderij. Daar is de stof-expressie ook minder prominent, al kan Ker-Xavier het niet nalaten om de plaid over het bed een patroon te geven. Let ook op de glanzende lakschoenen. De geportretteerde lezer lijkt hier een landkaart te bestuderen. Of is het een dagblad? Ik durf te wedden dat op het echte schilderij zelfs de wegen en plaatsnamen op de kaart van Frankrijk te zien zijn.
Tenslotte nog een portret waar we een lezende Edward Vuillard zien die geportretteerd is door Ker-Xavier. Hij lijkt in slaap gesukkeld boven zijn boek. En hij draagt een warme kamerjas die prachtig om zijn weggezakt lichaam heen plooit. Het is een demonstratie van de vaardigheid van Roussel.
Een vergelijkbare beeldkracht en vaardigheid zie ik in de online aanbieding niet terug. Dat lezend portret is van eigenaar verwisseld voor 160 euro.